A doutora en Humanidades e Comunicación Audiovisual, escritora, docente e investigadora sobre emocións e relacións amorosas Coral Herrera Gómez, conferenciante no VI Congreso Medios de Comunicación e Igualdade de Xénero -que tivo lugar no auditorio da Facultade de Ciencias da Comunicación da Universidade de Santiago de Compostela-, afirmou nese foro que “os medios de comunicación e as industrias culturais deben asumir a enorme responsabilidade que teñen na construción da realidade, e no poder que teñen para erradicar a desigualdade e a violencia machista”. Con todo, Herrera tamén cre que “podemos transformar as nosas formas de comunicarnos, de transmitir información e coñecemento, e de ofrecer entretemento”. E esa transformación mediante a que, segundo ela, “é posible cambiar o mundo”, debe producirse “desde a ética do amor e a filosofía dos coidados”. A conferenciante falou de mitos, de estereotipos e de como mellorar a nosa sociedade a través da comunicación: “Trátase de tomar conciencia sobre como transmitimos e perpetuamos o machismo, y de como cambiar os valores e principios do patriarcado para comunicar desde os valores da igualdade e os dereitos humanos”.
Na inauguración do Congreso, organizado pola Asociación de Periodistas de Galicia en colaboración coa Consellería de Política Social e Igualdade da Xunta de Galicia e da Facultade de Ciencias da Comunicación da USC, participaron a directora xeral de Promoción da Igualdade, María Quintiana Pérez, a decana desa Facultade, Ana Isabel Rodríguez, e a presidenta da APG, María Méndez. A directora xeral de Promoción da Igualdade recoñeceu que, “nunha época moi complicada a nivel informativo (fake news, bulos, milleiros de contidos que circulan polas redes e por internet en xeral), o reto que temos por diante non é nada sinxelo”. “Espazos como este Congreso”, afirmou, “sérvennos para pensar, para reflexionar e para intentar sacar conclusións de como o xornalismo é importante que alce a voz con información veraz, responsable e feminista”.
Quintiana insistiu no de “feminista”, porque “o feminismo o que busca é que teñamos sociedades máis democráticas, máis solidarias e máis xustas e igualitarias”. E nese sentido, segundo ela, o xornalismo, o xornalismo responsable, pode e debe ter un papel determinante”. “Creo que é importante que paremos e repensemos o papel dos medios como lugar de información, pero tamén, de sensibilización e concienciación sobre igualdade de xénero e, polo tanto, sobre a violencia machista”, engadiu. “É importante incorporar a perspectiva de xénero en cada titular, en cada texto, en cada guión de tele ou radio, en cada plano de vídeo, en cada foto… os medios e toda a comunidade de xornalistas e comunicadores tendes un poder brutal para deixar unha pegada positiva cando falamos de igualdade de xénero e cando falamos de violencia machista”.
Na súa intervención, a decana da Facultade de Comunicación da USC, subliñou que “como profesionais da comunicación temos unha responsabilidade engadida coa forma en que narramos estas traxedias e as analizamos nos medios, o que ten un impacto directo en como a sociedade as percibe, as comprende e, sobre todo, en como responde a elas”. Segundo ela, “os medios non só son un espello da realidade; tamén a moldean e poden ser ferramentas poderosas para erradicar perxuízos, xerar conciencia e promover o cambio social, loitando contra a perpetuación dos estereotipos ou o acubillo do silencio cómplice”. Rodríguez repasou os cambios producidos no xornalismo ao londo do século XX a causa dos movementos feministas, que esixiron “un tratamento máis crítico da violencia contra as mulleres, visibilizándoa como un problema estrutural, e non como incidentes illados”. E destacou que “a comunicación sobre violencia de xénero non é só unha cuestión de rigor xornalístico, senón tamén de responsabilidade ética, porque cada mensaxe conta, e ten o poder de educar ou de desinformar, de sensibilizar ou de banalizar”. “Por iso”, engadiu, “desde as aulas desta Facultade, sentimos a gran responsabilidade de formar a unha nova xeración de comunicadoras e comunicadores que non só sexan competentes técnicamente, senón tamén comprometidos eticamente e por iso nos comprometemos a seguir colaborando con iniciativas como este Congreso, que non só visibilizan problemas, senón que tamén ofrecen ferramentas para afrontalos”.
Pola súa banda, a presidenta da APG, María Méndez -que agradeceu o compromiso da Consellería e da Facultade de Comunicación da USC para o desenvolvemento deste Congreso-, sinalou que o leit motiv desta cita “é saber se os asasinatos de mulleres a mans de homes están tratados de forma correcta e proporcionada á súa gravidade nos medios de comunicación, nun ano no que, lonxe de diminuír o número de vítimas, a súa cifra parece manterse no tempo, con máis de corenta mulleres mortas no que vai de ano”. Méndez lembrou que falamos dunha “lacra social, con maiúsculas e sen ambaxes, e por iso, a violencia machista ten que ser comunicada con rigor, non ser xustificada, e debe ser denunciada”. “Nun mundo onde a información flúe constantemente gracias aos avances tecnolóxicos”, engadiu, “os medios de comunicación desempeñan un papel crucial na loita contra as agresións físicas e psicolóxicas ás mulleres, e a forma de cubrir este dramático acontecer pode influír significativamente na percepción pública e, por ende, na resposta social a este problema”. “A intervención nas aulas tamén resulta decisiva á hora de imprimir ética e sensibilidade cara esta materia aos futuros profesionais”, concluiu en referencia á institución na que tivo lugar o foro.
Na súa conferencia, Iván Pino, socio e director senior de Reputación Corporativa, Liderado e Sostibilidade de Llorente y Cuenca, coautor do informe desa consultora Desenfocadas: cómo opinar e informar mejor sobre lana violencia de género, lembrou parte das súas conclusións: “os medios de comunicación conciencian, sensibilizan e preveñen sobre violencia de xénero o dobre que as redes sociais, que son máis sensacionalistas”. Con todo, e dacordo con ese estudo -afirmou-, “todavía o 20% das noticias publicadas xustifican as agresións e, unha de cada seis, vulnera a intimidade das vítimas expoñendo datos persoais que estas preferirían evitar, de tal maneira que sabemos moito delas e pouco do agresor; hai un 75% máis de mencións aos atributos das vítimas”. “O negacionismo retroaliméntase”, concluiu, “de tal maneira que unha insinuación en medios multiplícase por catro na conversa social”. Para a realización do informe Desenfocadas, elaborado no marco do 8M, o Día Internacional da Muller, o equipo de Deep Learning de Llorente y Cuenca analizou durante un ano 226,2 millóns de artigos de noticias xerais, 5,4 millóns de noticias sobre violencia de xénero e 14 millóns de mensaxes na rede social X relacionados coa violencia de xénero, nos 12 países nos que esa consultora está presente (Arxentina, Brasil, Chile, Colombia, Ecuador, España, Estados Unidos, México, Panamá, Perú, Portugal e República Dominicana). Na investigación empregáronse Large Language Models (LLMs- GPT4) para identificar e illar descriptores dirixidos a vítima e agresor, en noticias públicas obtidas mediante modelos de scrapers, así como técnicas de Procesamento da Linguaxe Natural (NLP) en catro idiomas, para analizar o cumprimento de 21 regras de boas prácticas, derivadas das guías United Nations Development Programme (UNDP) e Mediterranean Network of Regulatory Authorities (MNRA).
No Congreso tamén participaron como ponentes as xornalistas Raquel Tejero, delegada en Galicia do xornal “Él Debate”, e Alba Chao, responsable da edición dixital de “Faro de Vigo”; e as creadoras de contido nas redes sociais Sindy Takanashi, autora do pódcast Queridas hermanas, e María Rubio (Miare), youtuber. Raquel Tejero asegurou que “chear titulares en canto a violencia de xénero é quitar o foco do que creo que é realmente importante: os sistemas de protección non están funcionando”. “Existen dous Ministerios especialmente importantes nese sentido, o de Igualdade e o de Interior”, seguiu, “pero as mulleres seguen a ser asasinadas e a protección das mulleres que están dentro do sistema Viogen non está a ser eficaz… o exemplo o temos coa muller asasinada hai apenas un par de semanas en Baiona”. “Polo tanto”, finalizou, “quero recalcar que os medios de comunicación, como cuarto poder que somos, debemos exercer presión para facer que os sistemas melloren, para evitar que se desperdicien fondos públicos en asuntos a priori feministas que, volvo pedir perdón por ser tan franca, non están funcionando en absoluto”.
Pola súa banda, Alba Chao, puxo o foco na importancia da palabra á hora de comunicar sobre a violencia de xénero, “tanto nas palabras que empregamos, como a quen lle damos a palabra e a quen lle damos voz”. Para ela, estamos normalizando termos que “mesmo disfrazados cun halo de modernidade, no fan máis que maquillar e mesmo romantizar as agresións ás mulleres”. Nese sentido referiuse, por exemplo, “ás cousas máis evidentes, e cada vez menos frecuentes, como crimen paixonal, a muller foi atopada morta ou altercado doméstico, pero tamén a outras expresións que pasan máis inadvertidas como parella tóxica, cando queremos dicir que é una persoa violenta e agresiva”. Segundo Chao, “o mesmo acontece coa perpetuación do mito do monstro”. “Se trasladamos a mensaxe de que só eses monstros agreden e asasinan, estamos envolvendo a violencia machista nunha aura de excepcionalidade e non a amosamos como o que en realidade é, un problema estrutural e transversal da sociedade”, afirmou. “Urxe polo tanto”, concluiu, “chamar ás cousas polo seu nome: agresor machista, violencia sexual, acoso sexista… e é necesario facer unha reflexión sobre as testemuñas que se recollen, a súa verdadeira pertinencia, así como as mensaxes que con eles se trasladan”.
No panel de creadoras de contidos nas redes, María Rubio (Miare) deu conta do caso de acoso do que foi vítima nas redes sociais por parte da súa ex parella, un famoso you tuber, e cáles foron as consecuencias psicolóxicas –“ocurreu cando tiña 18 anos, teño 27 e sigo indo ao psicólogo”- e profesionais que lle produciu: “arrebatarnos a nosa independencia económica é unha das peores formas de acoso contra as mulleres… as marcas non se queren relacionar con creadores de contidos que fosen protagonistas dunha polémica”. “A día de hoxe sinto, malia que sexa feo dicilo, que ogallá non tivera denunciado, xa que me sentín absolutamente desprotexida, sobre todo, ao principio do proceso”, engadiu Miare. “Creo que é necesaria unha maior intervención do sistema para asegurar que se cumpren as leis e as normas propias das redes sociais, que xa existen; non hai que crear leis novas”.
E Sindy Takanashi afirmou que “fronte ao feminismo, que provén da Ilustración e é absolutamente lóxico, o que sustenta o patriarcado é puramente paixonal e vai directamente á parte emocional, aínda que os seus argumentos son absurdos”. “É incrible”, dixo, “que a Xustiza non tome medidas contra as comunidades misóxinas de homes que xurdiron nas redes sociais desde varios países como Estados Unidos ou Canadá, porque están atraendo a novos seguidores a través doutros contidos, como por exemplo, os políticos”. Tanto Miare, como Takanashi, denunciaron tres problemas que existen na actualidade: “o descoñecemento tecnolóxico dos que nos deben protexer -como por exemplo, os xuíces-, a misoxinia do sistema xudicial español, e a inacción dos que teóricamente son os nosos aliados, os nosos pais, os nosos compañeiros…, que non queren saír a denunciar esas violencias nas redes sociais”.
O Congreso finalizou cun relatorio do director xeral da Loita contra a Violencia de Xénero da Xunta de Galicia, Roberto Barba, que explicou as accións que está desenvolvendo a Administración galega para intentar paliar a lacra da violencia contra as mulleres, e foi clausurado por Sonia Esperanza Rodríguez, delegada do reitor da Universidade de Santiago de Compostela para a Igualdade, á que acompañou a presidenta da Asociación de Periodistas de Galicia, María Méndez. Tódalas conferencias e paneis desta cita anual da APG, aos que seguiron coloquios abertos con participación do público asistente, foron presentados e moderados por profesores e alumnos da Facultade de Ciencias da Comunicación da Universidad compostelá e por directivos da APG.
CONCLUSIÓNS DO VI CONGRESO MEDIOS DE COMUNICACIÓN E IGUALDADE DE XÉNERO:
